Azerbaycan Cumhuriyeti 101 yaşında

Bundan 101 yıl önce Güney Kafkasya’da Türk ve İslam Dünyası’nın ilk cumhuriyeti olan Azerbaycan Halk Cumhuriyeti kuruldu.  90 yıl süren Çar esaretinden sonra gelen bu bağımsızlık Azerbaycan tarihi için bir dönüm noktası oldu. Fakat bu bağımsızlık kolay kazanılmadı.

Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarına yaklaşılırken savaşın getirdiği yıkım, açlık ve sefaletten dolayı ilk teslim olan Çar Rusya’sı oldu. 1917’de gerçekleşen Rus İhtilalıyla 300 yıllık Çar Romanovlar hanedanlığı yıkılmış, yerine Rus Parlamentosundaki milletvekillerinin oluşturduğu geçici hükümet gelmişti. Bu hükümete bağlı olarak Rusya’nın diğer bölgelerinde de komiteler oluşturulmuştu.

Bu komitelerden biri de Güney Kafkasya’da oluşturulan Transkafkasya Komitesi’ydi. Fakat, Gürcü, Ermeni ve Azerbaycanlı milletvekillerinden oluşan bu komite,  Bolşeviklerin 1917 Ekim Devrimiyle iktidarı ele alması sonucunda iç işlerinde bağımsız, dış işlerinde Rus Geçici Hükümetine tabi olan Komiserliğe dönüştü. Daha sonra Rus Geçici Hükümetinden ümit kesilince Osmanlı Devletinin de baskısıyla Transkafkasya Demokratik Federatif Cumhuriyeti ismiyle bağımsızlığını ilan etti. Ancak kurulan bu devlet de fazla uzun sürmedi. Zira kurulduktan bir ay sonra Gürcü milletvekillerinin Almanya ile gizli görüşmeler yapması ve 26 Mayıs 1918 yılında bağımsızlıklarını ilan etmesi sonucunda bu devlet yıkıldı.

Bu olayın ardından toplanan Azerbaycan Milli Şurası, tarih 28 Mayıs 1918’i gösterdiğinde Azerbaycan Cumhuriyetinin kurulduğunu tüm dünyaya ilan ettiler.

Azerbaycan yönetim şeklini parlamento olarak belirledi. Parlamento üyeleri arasında hatta Ermeni ve Ruslar gibi farklı etnik gruplar, Komünist ve Sol Partiler dahil olmak üzere farklı ideolojiye sahip fraksiyonlar da vardı. Ayrıca Azerbaycan Cumhuriyeti Kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanıyan ilk devletlerden olmuştur. Bu konuda hatta ABD, Fransa, İspanya, Portekiz, İtalya ve İsviçre gibi birçok devletlerden bile daha ileridedir.

28 Mayıs 1918 de kurulan Azerbaycan Devletinin ömrü 23 ay oldu. 27 Nisan 1920 yılında Bolşeviklerin Azerbaycan’ı işgal etmesiyle bu devlet yıkıldı. Fakat Azerbaycan Cumhuriyetinin kurucusu Mehmet Emin Resulzade’nin: “Bir Kere Yükselen Bayrak Bir Daha İnmez” sözünde olduğu gibi istiklal bayrağı 1991 yılının 18 Ekiminde yeniden Azerbaycan’da dalgalanmaya başladı.

70 yıllık esaretten sonra Azerbaycan 18 Ekim 1991 tarihinde bağımsızlığını tekrar kazanırken yeni bir devlet olarak değil zaten var olan ve 1920 yılında Ruslar tarafından işgal edilen devletin devamı olarak ortaya çıktı.

Bunu 1991 yılında yapılan parlamento oylamasında ve bağımsızlık hakkındaki Anayasa Beyannamesinde de görebilirsiniz. Zira Azerbaycan Cumhuriyetinin Bağımsızlığı Hakkında 18 Ekim 1991 yılında imzalanan Bağımsızlık Hakkında Anayasanın 1. Maddesi aynen şöyledir: “Azerbaycan Cumhuriyeti 1918 de kurulan Azerbaycan Halk Cumhuriyetinin varisidir”. Azerbaycan’ın şuan kullandığı bayrak, milli marş ve arma gibi devlet sembolleri aslında 1918 yılında kurulan devletin sembolleridir. Azerbaycan’da resmi olarak Sovyetlerden alınan bu bağımsızlık yeni bir bağımsızlık değil, eski bağımsızlığın yenilenmesi veya ikinci bağımsızlık olarak görülür. İşte bunun için 28 Mayıs 1918 Azerbaycan Cumhuriyetinin kuruluş günüdür. Yazımı şairin şu sözleriyle bitirmek istiyorum:

Sen bizimsen, bizimsen durdukça bedende can,

Yaşa-yaşa çok yaşa, ey şanlı Azerbaycan!

Senan Kazımoğlu