Hoca Ahmet Yesevi’nin Şehri Türkistan

Türkistan şehri deyince akla ilk Hoca Ahmet Yesevi isminin gelmesi hiçte şaşırtıcı değildir.

Orta Çağda Yassı ismiyle bilinen Türkistan şehri Ipek Yolunun önemli alışveriş merkezleri arasında büyük röl oynamıştır. Şehrin önemi özellikle XII. yüzyılda yaşayan Hoca Ahmet Yesevi tarafından artmıştır.

Yassı şehri gelişmişliğin zirvesine ulaştığında Moğolistan’dan gelen Çingiz Han rüzgarı şehri resmen bir çöle çevirmiş, böylece yüzyıllarca büyüyen şehir savaş yüzünden kül yığınına dönüşmüştür.

Turan’ın Manevi Merkezi Türkistan

Türkistan şehri Turan bölgesinin yaklaşık 1500 yıllık tarihi olan manevi ve ruhani merkezidir. Halk arasında manevi merkeze dönüşen şehrin mimari değeri Yesevi Türbesinin yapılması ile tekrar yükselmiştir.

Yesevi Türbesi 1396-99 yıllarında Emir Timur sultan tarafından inşa edilmeye başlamış fakat 1405 yılında Timur Sultanın ölümüyle mimari yapının inşası durdurulmuş ve bir daha tamamlanamamıştır. Binanın girişindeki ağaçlar bunun delilidir.

Hoca Ahmet Yesevi’nin Türbesi

Halk arasında yayılan bir efsaneye göre Yesevi Türbesi üç kez inşa edilmiştir. Türbenin birinci ve ikinci inşası sonuna kadar yapılamadan bozuluyormuş. Efsanenin devamında Emir Timur’un bir rüya gördüğü bu rüyaya göre ise Yesevi’nin türbesinden önce onun hocası Arslan Bab’a türbe yapılması gerektiği söylenmiş.

Bu rüyadan sonra Timur sultan çabucak Arslan Bab türbesi yaptırmış daha sonra ise Ahmet Yesevi’nin türbesini yeniden yaptırmaya karar vermiş.

Bu efsanenin doğru olup olmadığını araştırmak için tarihi yazılara baktığımızda Arslan Bab Türbesinin yapım tarihi 1327 senesi belirtilmiş, Emir Timur Sultanın ise o tarihte daha doğmamış olduğunu göz önünde bulundurduğumuzda efsanenin bir söylenti olduğuna rastlayabiliriz. Fakat Yesevi türbesinin yakınında bulunan Arslan Bab türbesi arasında yer altı yol bulunmaktadır Günümüzde kapatılmış olan bu yol Orta Çağ’da savaş durumunda acil çıkış olarak kullanılmıştır.

Kazak Hanlığının Başkenti

XVI. yüzyılın sonu yıllarından XVIII. yüzyılın sonuna kadar Kazak hanlığının başkenti olmuştur. Bu sıralarda Ahmet Yesevi türbesinin ön tarafına Timur Sultanın torunu Rabia Sultan Begim’e türbe yapılmıştır.

Yesevi türbesinin bulunduğu konumu rastgele değildir, mimari yapı Ahmet Yesevi’nin yaşadığı yer altı evinin (cami olarak bilinir) yanına yapılmıştır.

Yesevi 63 yaşına geldiğinde kendisinin Muhammed Peygamberden çok güneş yüzünü görmeyi hak etmediğini düşünerek yerin altına ev yapıp orada yaşamaya başlamıştır. Geriye bıraktığı çalışmalarının çoğunu bu binada bulunan odasında yazmıştır.

Hoca Ahmet Yesevi (1093-1166) asıl İsmi Ahmet, halk arasında İslam dini ilimini yaygınlaştırmak amacıyla öğretmenlik yaptığından hoca İsmi eklenmiş, Yesevi ise doğup büyüdüğü (Sayram’da doğup büyüyen Yesevi Türkistan’a yetişkin yaşlarında gelmiş ve hayatının tümünü orada geçirmiş) yere işaret eden takma addır. Böylece Yassı şehrinde hocalık eden Ahmet Türkistan bölgesinde Hoca Ahmet Yesevi olarak bilinmiştir.