Sekelistan seyahat notları – 2

Levente Gergelyfi BORBELY’den önce özür dilerim sonra teşekkürlerimi sunarım.  

Geçen yazımda Sekel Türkleri ile ilgili kısa bir giriş yapmıştım bu hafta ise ilgilisine biraz daha detaylandırmak istedim.

Sekeller, ataları büyük Hun Hakanı Attila’nın ölümünden sonra doğuya Karpat Dağlarının doğusundaki vadilere çekildiklerini ifade etmektedirler. Sekellerin kökleri ile ilgili farklı görüşler vardır. Birinci görüş Sekellerin Macar olduğu yönündedir. İkinci görüş ise Türk oldukları yönündedir. Bu görüş daha yaygındır. Ataları Başkurdistan üzerinden, Hazar İmparatorluğu yolu ile gelen Hun Türkleri, İskitler ve Avarlardır. Macarlardan önce bölgeye gelmişlerdir. Sekeller kendilerinin 6 boy her boyda 4 kol olmak üzere 24 koldan oluştuklarını ifade ederler. Bu kolların isimleri Türk kökenlidir. Kuzey Kafkasya boyları arasında Sekel boy adlarına rastlanır. Hatta Türkçe aile armalarına rastlanmaktadır. Özet olarak, Sekeller, Karpat havzasında yaşayan Hunlardır.

Sekellerle ilgili farklı bilimsel görüşler vardır. Macar bilim adamı Homan Baliant’a göre “Sekely” Türkçe hükümdar oğlu demekti. Bulgar, Onogur, Macar ve Attila’nın Bulgarlarının karıştığı Avarlardı. Budapeşte Lorand Eötvös Üniversitesi’nden Prof. Dr. İstvan Vasary Sekel-Sekül Türk-Bulgar “Eksel” kelimesinden geldiğini söylemiştir. Prof. Dr. Bahaeddin Ögel’e göre ise Sekeller, Töles boylarından biri olan Sikil Boyu’ndan gelmektedir. Tölesler VIII. Yüzyılda batıya göç etmişlerdir. Volga Bulgarları ile yaşamışlardır. “Erdel”de bulunan Batı Göktürk Federasyonuna bağlı Sekeller daha sonra Macar-Bulgar etkisinde kalmalarına rağmen eski hatıraları olan Gök Türk runik yazı sistemini bu topraklara getirmişlerdir. Bir başka görüşe göre ise, Eskillerin Karluk boylarından biri olduğuna dair görüşe göre Anavatanları Başkurdistan civarıdır. Peçenek göçü ile Don Havzasına ayak basmışlar sonra Macar göçü ile bugünkü Macaristan’a göç etmişlerdir. Sekel ismi ile bilinmişlerdir. Sekellerin Hazar İmparatorluğu’nda gelen Kabarlar olduğunu ve bunlarında Macarlar ile bugünkü topraklara geldikleri ama tekrar Kafkasya’ya döndüğü görüşü de vardır. Sekel kültürel kökeni sosyal ve siyasal yapılanmada “Türk” olduğunu gösterir.

Biz kısa seyahatimiz sırasında halkın kendisini Macarlarla yakın hissetse de Hun torunu olduklarını bildiklerini göstermektedir. Alış veriş yaparken Romence’nizin geçmediği, mümkünse Macarca konuşmanız gerektiği bir gerçek. Ama İngilizce çat pat konuşurken Türk olduğunuzu ifade ettiğinizde Romence’nin de geçerli olduğunu, Türklüğün fazladan bir top dondurma ve güler yüzle karşılığı olduğunu görüyorsunuz.

Sekel kelimesinin etimolojik köküne bakarsak, Sekel sandalye/yer anlamında kullanılmaktadır. Sekisini tutan, kalan anlamı da taşır. Macarca olduğu ve sınır muhafızı anlamına geldiği görüşü de vardır. Ama dilbilimci, Türkolog Thury Jozsef’e göre Çağatay lügatinde siğil (asil, soylu) sözcüğünden geldiği görüşü yaygındır.  Türkolog Hasan Eren’e göre ise prens anlamındadır. Latince ve Romence kökeninden hareketle Ceicui- Seiku’nun Saka olabileceği ifade edilir ki Sakalar bölgede uzun süre bulunmuşlardır. Sakalara Ceicut (Sikut-Sikit) denildiği düşünülürse bu görüş daha yakın ihtimaldir.

Sekellistan İngilizce olarak Szekely Land-Szeklerland, Macarca Szekelyek, Romence Secui, Almanca Szekler, Latince Siculi’dir. Buradan hareketle Türkçeye Sekel Eli veya Sekel Yeri olarak çevirmek uygun olur. Bu yazının müellifi Sekel Yeri sözünü daha uygun görür.

Sekeller Katolik’tir. Ama mezarlarında şaman sembolleri de vardır. Oyma ve uzun bir direk olan bu ağaç işçiliği şamanlıktan kalmış olabilir. Anadolu’daki Müslüman akrabalarının mezarlığa giderken cenaze önünde uzun bir ağaç sopa taşımaları ucuna farklı renkten bez bağlamaları, bu ağaç sopayı da mezarın başucuna dikmeleri ile benzerlik taşır.

Sekeller, Macarcanın bir lehçesini konuşmaktadırlar. Ama bu başlangıçta Türkçe konuşmadıkları anlamı taşımaz. Macarca konuşmalarına rağmen dillerindeki katı ses uyumu Türkçe ile ilgilerini gösterir. Aralarındaki konuşmaları da Türklerin kulağını tırmalamamaktadır.

Göktürk Abece’sine benzeyen 37 karakterli, soldan sağa yazılan “rovas” dedikleri runik abece yazı diline sahiptirler. Sekelleri diğer Türk boylarından ayıran, Türkçelerini kaybetmelerine rağmen Türk alfabesini kaybetmemeleridir. 1990 lı yıllarda yol tabelalarında kullanılsa da merkezi hükümetçe hoş karşılanmamıştır.

Bayrakları, turkuaz mavi üzerine sol üst köşesinde altın sarısı renkte sekiz köşeli güneş ile gümüş renkte açık ağzı sola güneşe bakan hilalin yer aldığı ortasında altın sarısı samanyolunu temsil eden kuşak bulunur.  Sekellerde Şaman gelenekleri görülür. Bayraklarındaki ay ve güneş de şamanlık etkisi iledir. Her evde, açık alanda asılan bayrağı satın almak istediğimiz zaman gençler Sekel bayrağının yasak olduğunu ve dükkânlarda satılmadığını söyledi. Her yerde asılıydı ama satılan dükkân yoktu!

Sekel Yeri, Erdel’in (Transilvanya) doğusunda, Karpat Dağlarının doğu silsilesinde yer alır. Bölgeye ulaşırken geçtiğimiz yollar kâh Tanrı Dağlarına çıkan keçi yollarına kâh yakadan uzanan Seyhan Irmağına benziyordu. Gerçek olan Tanrı Dağlarının Karpatlara düşen gölgesiydi. Braşov’dan kuzey doğu istikametine doğru hareket ettiğiniz zaman Sfantu Gheorghie var. Covasna ilinin il merkezi. Sekeller buraya Sepsiszentgyörgy diyorlar. Yola devam ederseniz Targu Secuiesc kasabasına ulaşırsınız. Birebir çevirme yaparsak sekel ili-merkezi anlamı çıkıyor. Buranın Sekel dilinde ismi Kezdivasarhely. Daha kuzeyde Harghita ili var. Burada da nüfus olarak Sekeller çoğunlukta. Buranın merkezi de Miercurea Ciuc. Sekeller buraya Csikszereda diyorlar. Yine bu ilde Sekellerin yoğunlukta olduğu yer. Burada Szekelykeresztur, Szekelyudvarhely ve Gyergyoszentmiklos Sekel şehirleri var. Romanya’da Mureş ilinin güneyinde Marosvasarhely (il merkezi), Szovata ve Erdöszentgyörgy şehirleri Sekeller ile meskûndur. 1876 yılında belirlenen geleneksel “Sekel Yeri” ve daha sonra Sekel (Szekler) Milli Meclisi tarafından belirlenen Sekel Yeri çok az farklılık göstermektedir. Yukarıda belirtilen şehirleri kapsamaktadır. Bu bölgede Sekeller toplu yaşamaktadırlar. Sekeller yaklaşık 13500 km² alanda yaşamaktadırlar.

Sekeller, Sekel Yeri dışında Moldova ve Macaristan’da yaşarlar. Nüfusları 700 000’den fazladır.

Tarihte idari yapılanma olarak Sekeller, Macarlardan farklı olarak ilçelerde “sedel” ( sandalye-makam sandalyesi) denilen birimler şeklinde örgütlenmişlerdi. Her bir birimin meclisi vardı. Sekellerin en büyük idari organı birimi Sekel Milli Meclisi idi. Macar Krallığı Sekelleri derebeylik olarak kabul ediyorlardı.

Tertemiz Sekel caddeleri ve sokakları, çalışkan insanları ile Sekel Yeri bizde bizi uyandırdı. Ben mi Hun’um yoksa onlar mı Oğuz. Ben Hun’um derken Sekel mimarın biz Oğuz’uz demesi hala kulaklarımda…

Hüzünlü tarihlerini haftaya bırakalım…