Sovyetler Birliğinin Afganistan’ı işgal etmesi acı bir tarih olarak anılır. 10 senelik savaş 15 Şubat 1989’da Sovyet askerlerinin Afganistan’dan çekilmesiyle son erimiştir.
Afganistan Türkistan, Güney Asya ve Orta Doğunun tam ortasında, denizi sınırı olmayan dağlık bir bölgede yer almaktadır. Bu bölge tarih olaylarıyla doludur. Yüzyıllardır birbirinin ardından hüküm eden Arap, Fars, Moğol, Türk hâkimiyetleri bölgeden çekilip, 19. asrın sonlarında İngiltere ve Çarlık Rusya’nın Afganistan için jeopolitik mücadeleleri başlamıştır. Tarihte bu “Büyük oyun” olarak adlandırılır.
20. yüzyılda dünyada jeopolitik oyuncular olarak Sovyetler Birliği ve ABD ortaya çıkar. İkinci Dünya Savaşından sonra başlayan Soğuk Savaş (Kansız Savaş olarak da bilinir) ara sıra Sıcak veya kanlı savaşa dönmüştür. Bunların birisi de SSCB-ABD rekabetinden çıkmış 1979-1989 Sovyet-Afganistan savaşıdır.
Sovyetlerin Afganistan’a yapan askeri operasyonları Basmacıları etkisiz hale getirme amacıyla 1929-1930 tarihlerinde gerçekleşmiştir. Komşu ülkelerde her hangi siyasi (Hindistan, Pakistan, Çin, İran) olayların yaşamasına rağmen 1973 senesine kadar Afganistan huzurda yaşadı. Ancak bu tarihte bir darbe girişimiyle ülke başkanı değiştirildi ve Davud Han Cumhuriyeti ilan etti.
Davud Hanın hazırladığı anayasa 1977’de kabul edildi. Önceden ayrı çalışan Halk ve Bayrak partileri Davud hana karşı birleştiler ve 27 Nisan 1978’de Davud Hanı devirdiler. Afganistan Demokratik Cumhuriyeti ilan edildi ve Afganistan Demokratik Halk partisinin lideri komünist Nurmuhammed Taraki Cumhurbaşkanı Bayrak partisinin Lideri Hafızullah Amin başbakan olarak görev aldı. Bu iki parti de komünist idi.
5 Aralık 1978’de, Sovyetler Birliği ile Afganistan arasında Dostluk, İyi Komşuluk ve İşbirliği Antlaşması imzalandı. Böylece komünizmin ülkede hızlıca etkisinin yayılmasıyla İslamcı partilerin yeni iktidara karşı direnişleri başladı.
Müslümanlar Taburu
1979’un Yazında Amerika İslamcı partilere gizli silah yardım göndermeye başladı. Sovyetler Birliği de Afganistan Müslümanlarına karşı Türkistanlılardan (Kırgız, Kazak, Özbek, Türkmen, Tacik) oluşan “Müslümanlar Taburun” kurdu. Belli ki ateist Sovyetler hükümeti ülkedeki onun içinde Türkistan’da Müslümanların inançlarına yıllardır baskı yapmıştı. Dini ibadetleri resmi yasaklayarak, cami, medreseleri çoktan yok etmişti. Ancak Sovyetlerin Müslümanlara karşı Müslümanları savaştırma gizli planı ile “Müslümanlar Taburunu” oluşturmuştur.
Afganistan’da ise İslamcı muhalefetin silahlı eylemleri, orduda isyanlar ve parti içi mücadele başladı. Sonucunda, ülkeyi terör ve baskı sardı. Ülkede siyasi krizi artınca başbakan Hafızullah Amin emriyle Cumhurbaşkanı N.Taraki öldürüldü ve yerine Amin geçti. Emin’in zulmü, sınır tanımıyordu. Yeni rejime karşı çıkan herkes öldürülüyordu.
Ancak Sovyetlerin en güvendiği adamı Taraki öldürülünce SBCC başkanı çok üzülmüştür. Ayaklanmalar karşısında Afgan ordusu güçsüz kalınca iktidarda bulunan Afgan yönetimi SSCB ile imzalanmış olan dostluk ve işbirliği Antlaşmasına dayanarak Sovyetlerden yardım talep ettiler.
SCBB’nın Afganistan işgali
Sovyet yönetimi böyle bir atmosferde, 12 Aralık 1979 tarihinde, Afganistan’a ordu gönderme kararı aldı. 15 Aralık’ta Afganistan SCBB sınırında Sovyet “Müslüman Taburu” yerleştirildi. 25 Aralıkta ilk Sovyet askerleri Afganistan’a girdi. Devlet başkanı Hafızullah Amin Sovyet askerleri kendisini destekleyeceğini düşünüyordu. Ancak askerler 27 Aralık gecesi cumhurbaşkanı sarayını kuşatarak Amin’i ve ailesini öldürdü. Yerine Sovyet adamı komünist Babrak Karmal getirildi ve sabah radyo üzerinden Amerikalı emperyalist ajanı Hafızullah Amin öldürüldüğünü, yerine kendisi geçtiğini ilan etti.
Sovyetler Birliğinin işgal girişimiyle ülke içindeki bazı gruplar Sovyet işgaline karşı direnişe başladı. Kendilerin Mücahitler olarak adlandırmış İslam gruplar Sovyetlere ve Kabil hükümetine karşı “Cihat” ilan etti. Savaşların en kritik noktaları Kabul, Nangarhar, Celalabad, Kunduz, Nimroz, Badahşan, Fayzabad, Gazni, Belh, Herat, Bağlan, Puli-Humri, Kandağar, Parvan, Kapisa, Mazari-Şerif, Lağman gibi şehirlerde ve başka kasabalarda, köylerde 10 sene devam etti.
İlk dönemlerde Sovyet askerlerinin Afganistan’ın çoğunluk bölgesini işgal etmesine rağmen, tüm düşmanlarından temizlemeyi başaramadı. Dünyanın her tarafından gelen gönüllü Müslümanlar ve ABD, Çin, İngiltere, Suudi Arabistan, İran ve başka batı ülkelerinin silah desteğiyle Afgan İslam grupları ülkenin %70 toprakların tekrar ele geçirdi.
Sovyet askerlerinin Afganistan dağlarına alışmamaları ve bilgilerinin yokluğundan dolayı çok kayıp vermeye başlayınca uçaklar ile istediği yerleri bombalamaya başlamıştır. Bu savaştan onlarca şehir, yüzlerce kasaba, binlerce köyler bomba altında kalmıştır. Huzurluyu sağlayamayan Sovyet hükümeti 14 Nisan 1988 yılında, Cenevre’de, Afganistan, Pakistan, SSCB ve ABD temsilcileri, Afganistan’da siyasi sorunun çözümlenmesine ilişkin anlaşmalar imzaladı. Bu anlaşmaya göre Sovyetler Birliği Afganistan’dan çekilecek, ülkenin iç işlerine karışmayacak ve Sovyet ordusunun çekilmesi için tarihler belirlendi. 15 Şubat 1989 tarihinde, Sovyet ordusunun son askeri Afganistan topraklarını terk etmiş oldu.
Bu savaşa Sovyet askerlerinden 650 bin asker katıldı ve 15.000-30.000 askerin öldüğü bilinir. (Bunların arasında Kazak, Kırgız, Tacik, Azeri, Türkmen, Özbek, Tatar, Başkurt, Tacik, Çeçenler de bulunmaktadır) 150.000 kişi yaralı, sakat olarak dönmüştür. Bazı askerler savaştan 5-10 sene sonra ciddi hastalara uğramıştır.
SCBB her sene savaş için 3-8 milyar dolar harcamıştır. Bu savaşın bitişinin iki sene sonra Sovyetler Birliği dağılmıştır. Afganistan’ın %80’i parçalanmış haline gelip, 1.5 milyon insanı ölüp, yaklaşık 5 milyon insan ülkeyi terk etmiştir. Sovyet askerlerinin çekilmesiyle Afganistan’da iç savaş başlamıştır.