Türk Dünyası Şairleri

Kuşkusuz Türkistan ve bütün Türk Dünyası’nda kalemlerinin kuvvetini kullanarak duygularını aktaran ve pek çok kişiye ilham kaynağı olan şairler olmuştur. İşte, Türk Dünyası edebiyatı içinde unutulmaması gereken değerlerimizden bazıları

1)ALIKUL OSMONOV

Kim berse da cakşı bergen baktımdı,

Kim koysa da caman koyğon atımdı…

Alıkul Osmonov, Kırgızistan’da Kırgız şiirini modernleşmeye kazandıran başlıca isimlerden biridir. 21 Mart 1915’de Kappl-Arık’ta dünyaya gelen Osmonov, çocuk yaşta öksüz kalmış, Bişkek ve Tokomak yetimhanelerinde büyümüştür. Öğrenimini tamamladıktan sonra, ’ Leninçil Caş ve Kızıl Kırgızistan gazetelerinde çalıştı. Kendi hayatından edindiği deneyimleri de şiirlerine aktaran Osmonov, “Şafaktaki Şarkılar”, “Çolponistan”, “Ata Curt”, “Yıldız Gençliği”  ve ünlü şiiri “Sevgi2 ile beraber 500’e yakın şiir yazmıştır. Aynı zamanda, Rustaveli’nin “Kaplan derisi giyen bahadır”, Puşkin’in “Evgeniy Onegin” ve Shakespare’in  “Othello” gibi pek çok farklı eseri Kırgız diline çevirerek Kırgız edebiyatına kazandırmıştır. Alıkul Osmonov 1950’de Bişkek’te 35 yaşında zatüreden hayatını kaybetmiştir.

2) Halima Xudayberdiyeva

Ayt, bagʻri tosh yigitning ham dili erib kеtmasmi?

 Qаrshisida qizil gulday ayol nozlanib tursa?

Halima Xudayberdiyeva, 17 Mayıs 1947 Sırderya doğumlu Özbekistan halk şairidir. Aynı zamanda, Özbekistan’da “İhtiraslı Şair” olarakta anılmaktadır. Xudaybayeva lise eğitimini tamamladıktan sonra 1972’de Taşkent Devlet Üniversitesi’ndan mezun olmuştur. 1975-1977 yılları arasında Moskova Gorki Enstitüsü edebiyat bölümünde eğitimi tamamlamıştır. Genellikle kadın ve annelik üzerine şiirleri yoğun olarak görülse de, hürriyet, düsürtlük ve sevgi temalarını da şiirlerinde işlemiştir.”Shoir yashay bilmas”, “Aq olmalar”, “Sabr”, “Onaginam” gibi pek çok şiiri kaleme almıştır. 1990 yılında “Mukaddes ayol” (Kutsal kadın) kitabı ile “Hamza” devlet nişanına layık görülmüş ve 1991’de ‘Özbekistan Halk Şairi’ ünvanını almıştır. Xudayberdiyeva 17 Ağustos 2018’de 71 yaşında vefat etmiştir.

3) Fariza Ongarsınkızı

Ayıptama, ağayın, essiz deme,

Jalın keştim, bilmeymin, keştim nege…

Fariza Ongarsınkızı, Kazakistan’da ‘Şiirin Kraliçesi’ olarak görülür. 25 Aralık 1939’da Kazakistan’ın Atırau ili, İsatay ilçesi, Manaş köyünde dünyaya geldi. 1961’de Guryev Pedagoji Üniversitesi Filoloji Fakültesinden mezun oldu. Mezun olduktan sonra bir süre öğretmenlik yapan Fariza Ongarsınkızı, annesinin isteği üzerine yazarlığa başlamıştır. 1966’da Fariza Ongarsınkısı gazeteci olarak çalışmaya başladı.  Leninçil Caş ve Kazakistan Pioneri gibi gazetelere katkıda bulunup ayrıca Ak Jelken gazetesinin editörlüğünü yaptı. Kazak şiiri için getirdiği yenilikler ile ön plana çıkmayı başaran Ongarsınkızı,  Kazak edebiyatında kendisinin başını çektiği bir akım başlattı. Sıradışı bakış açısı ve  kaleme aldığı mükemmel manzumeleri şairenin, Kazak edebiyatında büyük ün kazanmasını sağladı. “Tartadı Bozbalanı Magnitim”, “Sayrağan Jetisuwdın Bulbulımın” “Tındandar Tiri Adamdar!” ve meşhur “Telefon” gibi pek çok şiiri kaleme alan Ongarsınkızı başarılarından dolayı “Kazakistan Halk Şairi” ünvanını almıştır. Fariza Ongarsınkızı, 23 ocak 2014’te 74 yaşında Astana’da vefat etti.

4) İsmail Semenov

Oy aruçugum kaydan kelese?

Kesin kesini süydürüp…

Karaçay-Balkarlı ozan ve halk şairidir. İsmail Semenov (cırçı Ismaıl) 1891’de Karaçay’ın Uçkulan köyünde dünya ya geldi. Karaçay-Balkar edebiyatının yazılı hale gelmesinde büyük rol oynayan Semenov, neredeyse bütün Karaçay-Balkar halkı tarafından bilinen ve marş niteliğinde okunan “Mingi Tau” şiirini yazmıştır. Ayrıca eşi Anisat için yazdığı 2 bin dörtlük uzunluğunda kaleme aldığı “Aktamak” şiiri halk arasında meşhurdur. Sevgi, hürriyet, kahramanlık türünde şiirler yazan Semenov, hiciv türündeki şiirleri ve  Stalin yönetimini eleştirmesi yüzünden Kazakistan’a sürgün edildi. Sürgün zamanında “Sürgün kününde” “Stalin’’ ve “Ağıt” gibi şiirler yazan Semenov, Kazak şair Jambıl Jabayev’e “Seni avazın manga can darman” şiirini yazmıştır. Karaçay-Balkar halkı tarafından “Milli Şair’’ olarak anılan İsmail Semenov 1981’de vefat etmiştir.

5) Abdullah Tukay

Cırlap turam, turgan cirim tar bulsa da,

Kurıkmıym, söygen halkım bu Tatar bulsa da…

26 Nisan 1886 doğumlu Kazan Tatarı şair, İdil Tatar edebiyatının babası kabul edilir. Kazan Tatarları için ’’Marş’’ niteliğinde okunan  “Ana tilim’’ şiirini yazmıştır. Çocukluk çağında anne babasını kaybeden Tukay, ilk eğitimini Kırlay medresesinde almış, daha sonra 1895’te Kazakistan’ın Oral kentinde akrabalarının yanında eğitim almıştır. Kazakistan’da yaşarken Tatar edebiyatını öğrendi. Aynı zamanda, Rusça, Farsça, Başkurtça ve Türkçe halk edebiyatları eğitimi gördü. Abdullah Tukay’ın şiirleri genellikle vatan ve millet aşkı üzerinedir. “Küz”, “Üz-üzme”, “Bir Tatar Şagıyrinin Süzleri”, “Tugancirime’’ ve daha onlarca şiiri kaleme almış olan Abdullah Tukay,15 Nisan 1913’te 26 yaşındayken tüberküloz hastalığından vefat etmiştir.

6)Bahtiyar Vahapzade

Torpağım üstünə kölgələr salan
Mənim varlığımın cilası-bayraq.

Bahtiyar Vahapzade, 16 Ağustos 1925 Şeki doğumlu Azerbaycanlı şair ve yazar. 1942 yılında girdiği Bakü Devlet Üniversitesi Filoloji Bölümünden 1947 yılında mezun oldu. 1960’lı yıllarda başlayan özgürlük hareketinin öncülerinden oldu. “Gülistan” şiirinde ikiye bölünen Azerbaycan halkının yaşadığı felaketi anlatmıştır.Vahapzade bu yüzden “Milliyetçi’’ bir kimlik ile anılmış ve Sovyet rejiminden baskı görmüştür.Özgürlük,vatanseverlik ve dini temalarda eserler veren Vahapzade, Azerbaycan Halk Şairi adıyla anılmaktadır.”Ömürden sayfalar”, “Benim Garibim”, “Vatan-millet-anadil”, “Bayrak”, “Bir selama değmedi”, “Torpaqdan pay olmaz”, “İlk Andım-Vetenimdir ve Anayurdum’’ şiirlerini yazdı.Ülkesinin özgürlük sembolü haline gelen Vahapzade, 13 şubat 2009 Bakü’de vefat etmiştir.

7)Berdi Karbabayev

Göryen, keypin saz yalı, iç yene-de, iç yene.
Önki içenin az yalı, iç yene-de, iç yene.

Berdi Karbabayev 15 Mart 1894’te Türkmenistan’ın Tecen ilçesinde dünya ya geldi. Tecen, Kaka, Gorcav ve Buhara medreselerinde eğitim gören Karbabayev, bu sayede Fuzuli,Nevai ve Sadi gibi büyük söz ustalarını tanıma şansı bulur. Karbabayev edebiyat hayatına şiirler ile başlamıştır. Şiirlerinde eğitim, toplum ve kadın hakları üzerine temalar işlemiştir ve yazdıkları o dönemdeki Türkmen toplumunu yansıtır niteliktedir.”İç yene de”, “Ur yene”,
“Muğallim”, “Balkanın Eteğinde”, ”Türkmenistanım”, “Ak Altın” ve daha pek çok şiir yazmıştır. Aynı zamanda Türkmen diline hakim ve zengin söz kullanımı sayesinde dikkat çeken bir tarzı vardır. Karbabayev’in şiir yazmanın dışında hikaye, manzume, piyes ve roman türünde de eserleri vardır. Şair 3 Mart 1974’te 80 yaşında Aşkabat’da hayatını kaybetmiştir.

8)Yaşar Nezihe

Ey işçi…bugün hür yaşamak hakkı seninken,

Patronlar o hakkı almışlar senin elinden.

1882 İstanbul doğumlu olan Yaşar Nezihe Osmanlı döneminin kadın şairlerinden olup 1 Mayıs İşçi Bayramı için Türkçe şiir yazan ilk kadındır. Edebi kimliğinin yanında hayat hikayesi ve aykırı kimliği ile dönemin kadın şairleri arasında farklı bir yer edinen şaire, aşk, zorluk, yoksulluk temalarının yanında grev ve işçi hareketlerini destekleyen toplumcu biri olarak anılmaktadır. İlk şiirleri Kadın ve Naziker gibi dergilerde yayınlandı. “Hayatım baştan başa facia ile geçti”, diyerek yaşamını özetleyen Yaşar Nezihe’nin “Aşkım Ebedidir”, “Utansın”, “Fuzuli’ye”, “Kalbimi Yıktın Temelden” gibi 4 dosya şiir ve bir kısmı bestelenen 250 kadar şarkı sözü yazdı. 5 Kasım 1971’de 89 yaşındayken hayata gözlerini yumdu.

9)Abdurehim Ötkür

Ketmigey armanda Ötkür közde kanli yaş bilen,

Yirtkili tün perdisini tan ziyasi yokmidur?

Abdurehim Ötkür Uygur şair ve yazar. 1923 Doğu Türkistan’ın Kumul ilinde doğdu. 1942’de Sincan Üniversitesinden mezun olduktan sonra bir süre Altay gazetesinde editörlük yaptı. Aynı zamanda tarihçi de olan Ötkür, şiirlerinde kış, bahar, tün, tan gibi kavramlar kullanır. Çin’deki 10 yıllık Kültür Devrimi felaketi içinde uygur halkının çektiği sıkıntıları gördükten sonra hürriyet, bağımsızlık, kurtuluş temalarının işlendiği şiirleri yazmaya yoğunlaşır.  “Tan Ziyasi Yokmidur”şiirinde halkın yaşadığı karanlık geceleri aydınlatacak tan ışığından bahseder. “Tarım Boyliri” ve “Yürek Mungliri”, “Şair dostumğa”, “Arman Nime”, “Baş Ergim” ve “İz”  şiirlerini yazmıştır. Şair 5 Ekim 1995’te Urumçi’de hayata veda etmiştir.

10) Togolok Moldo

Kaşın kara kunduzday,

Cıltıldaysın, kelin can..

Asıl adı Bayımbet Abdırahmanov olan Togolok Moldo, Kırgız şair ve Manasçı. 17 Haziran 1860’da Aktalaa şehrinin Kurtka köyünde doğdu. Kısa boylu, tıknaz olduğu ve okuma yazma bildiği için Togolok (yuvarlak) Moldo(molla) ismini almıştır. Amcası Muzooke’den komuz çalmasını ve akınlık/aşıklık geleneğini öğrenir. 15 yaşından itibaren şiirler yazmaya başlar ancak o dönemlerde matbaa olmadığı için el yazmaları yazar. Daha sonra bizzat kendisi yazdığı 200 kadar yazmayı Kırgızistan İlimler Akademisi El yazmaları Arşivi’ne teslim etmiştir. Fakir bir ailenin  geldiği ve ’’Baymanap’’(zengin) kişilerin buyruğu altında ezildiği için “Ekim Devrimi”ni desteklemiştir. Moldo Akınlık geleneğinden geldiği için komuz çalarak şiirlerini söyler. Daha çok doğaçlama, ağıt, güzelleme ve taşlama gibi temalarda şiirler vermiştir.”Cigittin Kızga Irdaganı”, “Ala-too”, “Kulcar”, “Cer Cana Anın Baldarı” gibi şiirleri kaleme almış ve söylemiştir. Şair Kırgız kültürü ve edebiyatına katkılarından dolayı “Şeref “ madalyası almıştır. Togolok Moldo 4 ocak 1942’de vefat etmiştir.